De godfather van het Nederlandse communisme en lastpost, David Wijnkoop werd in Amsterdam op 11 maart 1876 geboren als oudste zoon van rabbijn Joseph Wijnkoop en Dientje Nijburg in een gezin met 4 kinderen. Het gezin woonde aan de Plantage Kerklaan 17.
David kon goed leren, ging eerst naar de openbare Hendrik Westerschool aan het Weesperplein en kwam daarna op het Barlaeus Gymnasium waar hij vanwege zijn Joodse achtergrond geen lid mocht worden van de schoolvereniging Disciplina Vitae Scipio. Na het Barlaeus studeerde hij letteren aan de Gemeentelijke Universiteit tot 14 april 1899; hij maakte de studie niet af vanwege zijn activiteiten voor de SDAP, waar hij zich in 1899 bij aansloot.
Vader Joseph
Zijn vader was een sociaal bewogen man en behandelde als rabbijn in zijn commentaren op de Bijbelboeken vooral de 'kleine profeten' uit het Oude Testament die zich in woord en daad met sociale gerechtigheid bezighielden.
Vader Joseph nam zitting in het comité dat tijdens de diamantbewerkersstaking van 1904 geld inzamelde om de gezinnen van voedsel te voorzien. In het Joodse getto gingen sommigen er ook vanuit dat rabbijn Wijnkoop 'rood' stemde, overigens ten onrechte want hij was en bleef links-liberaal. De conservatieve opperrabbijn Joseph Dünner nam hem zijn keuze voor de onderdrukten niet in dank af. Volgens socialist en tijdgenoot Sam de Wolff kreeg het karakter van zijn zoon hierdoor een 'nog uitgesprokener fanatieke plooi'. Historicus Jaap Meijer noemde het zijn 'onverzettelijk fanatisme'. Hij voelde zich als 'een kleine onderdrukte minderheid in het orthodoxe Joodse milieu'. David Wijnkoop legde op een gegeven moment zijn geloof af en was openlijk atheïst.
Feminisme
Davids felle moeder Mietje stak haar mening niet onder stoelen of banken. Ze vond het vreselijk dat haar man zo'n ondergeschikte positie innam en dat opperrabbijn Dünner hem kleineerde. Haar felheid zien we bij haar zoon David terug, als tegenhanger van zijn vaders zachtmoedigheid. Hij werd gevormd door onrecht in de Joodse maatschappij – waardoor hij zijn beide ouders getroffen zag – én door onrecht in de niet-Joodse maatschappij. Het was een optelsom van maatschappelijk en persoonlijk onrecht die resulteerde in een opstandige houding tegenover de bestaande samenleving.
David had helaas erg problematische opvattingen over vrouwen. Hij vond dat ze geen rol konden spelen in de revolutie. Tijdens het Aardappeloproer in 1917, dat werd geleid door socialistische vrouwen, vertelde hij hen dat ze naar huis moesten gaan zodat hun mannen de opstand konden overnemen.
Politiek
Wijnkoop werd een van de belangrijkste leiders in de geschiedenis van de Nederlandse communistische beweging. Hij was een van de oprichters van de Sociaal-Democratische Partij in 1909, die in 1918 werd omgedoopt tot Communistische Partij Nederland. Tot 1925 was Wijnkoop voorzitter van deze partij.
In 1905 werd hij verkozen tot het bestuur van de Tweede Internationale. Binnen de SDAP was hij een van de leiders van de links-marxistische vleugel die tegen het revisionisme van de partij streed. Hij richtte het blad 'De Tribune' op, wat tot 1940 het partijblad van de CPN zou blijven.
Binnen de SDAP werd hij berucht om zijn harde en compromisloze oppositie en zijn grote spreektalent waarmee hij enkele honderden SDAP’ers aan zich wist te binden.
In 1909 werd zijn oppositiegroep uit de partij gegooid, waarna zij de SDP oprichtten en Wijnkoop tot voorzitter benoemden. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog zou de partij groeien.
Terwijl SDAP-leider Troelstra in november 1918 zijn (mislukte) revolutie in het parlement verkondigde, leidde Wijnkoop daadwerkelijk een groepje van enkele honderden revolutionaire soldaten en arbeiders die een poging deden om een muiterij in het leger aan te wakkeren, en een Amsterdamse commune te stichten. Deze poging mislukte op de eerste dag nadat de groep vanuit de Amsterdamse kazerne was beschoten, waarbij enkele doden waren gevallen.
In 1925 raakte hij in hevig conflict met zijn partij en leidde hij enkele jaren een afsplitsing van de CPN. Hij streed voor erkenning van de Communistische Internationale in Moskou, maar kreeg die nooit. Hoewel hij overtuigd was van zijn gelijk vond hij uiteindelijk de partijdiscipline belangrijker en in 1930 keerde hij terug tot de officiële CPN.
Dave zoals zijn vrienden hem noemden, was een activistische politicus die van zich liet spreken. Hij interpelleerde over tal van zaken en op Prinsjesdag 1932 verstoorde hij met fractiegenoot De Visser de orde in de Ridderzaal door na het uitspreken van de Troonrede te gaan schreeuwen, wat 'weggepoetst' werd door de andere Kamerleden door luidkeels het Wilhelmus te gaan zingen. In 1934 herhaalde Wijnkoop dit, maar werd toen hardhandig uit de Ridderzaal verwijderd.
De Miranda
Met weinigen debatteerde Wijnkoop zo vaak en zo vinnig als met Monne de Miranda, rond 1900 al eigenwijs 'reformistisch' partijgenoot in Amsterdam-Oost en sinds 1919 wethouder. Maar op de valreep van zijn loopbaan nam hij het voor hem op. In 1939 verscheen in De Telegraaf een antisemitisch getinte artikelenserie waarin De Miranda werd beschuldigd van onregelmatigheden bij de uitgifte van bouwgrond. Onderzoek door een raadscommissie pleitte hem geheel vrij van corruptie. Wijnkoop zag in de beschuldiging een "nationaal-socialistische aanval op de eenheid der arbeidersbeweging, een poging, om met de raadsverkiezingen die voor de deur stonden de positie van de arbeiderspartijen te verzwakken".
Tweede wereld oorlog
Op 30 juli 1940 ontnamen de Duitse bezetters hem als communist zijn raadszetel, nog eerder dan de andere Joodse leden in november. Dat hij opnieuw als Joods betiteld werd was natuurlijk onheilspellend. Zomer 1940 dook hij onder bij een echtpaar in Amsterdam-Zuid. Daar hoorde hij van de Februaristaking van 1941 en riep razend blij uit: 'We gaan het hele ABC afwerken. Met de A van Amsterdam is het begonnen.'
Het einde
Ruim twee maanden later overleed Wijnkoop op 7 mei aan een tweede en fatale hartaanval. 'Dat lijkt Wijnkoop wel!', zei de beschonken lijkbezorger. En toen dat werd bevestigd: 'Ze hebben hem dus toch niet gekregen.' Uit het hele land kwamen mensen naar de crematie op Westerveld. Ook Monne de Miranda, die tijdens de teraardebestelling zei: 'Een vechter was hij, geen pestkop, een lastpost, maar geen treiter.' Politierechercheurs zochten onder de aanwezigen naar 'een zekere De Vries'. Jan de Vries was de schuilnaam van de ondergedoken Wijnkoop, zojuist begraven.
Lees meer over David Wijnkoop
Geen opmerkingen:
Een reactie posten