De wereld verkeert vandaag in een diepe crisis. Tegelijk wil men ons doen geloven dat het neoliberale groeimodel het enig mogelijke is.
De huidige crisis is heel anders dan vorige crisissen omdat hij een alles omvattend en permanent karakter heeft aangenomen en zo ook de verklaring geworden is voor alles wat slecht gaat: de salarissen worden ingeperkt omdat het crisis is. De pensioenen gaan omlaag, omdat het crisis is. De gezondheidszorg wordt geprivatisserd, omwille van de crisis.
De hele sociaal-democratie in Europa wordt afgebouwd in naam van de crisis. Een crisis die voorgesteld wordt als een schuldencrisis van de soevereine staten maar die in feite een financiële crisis is van een systeem dat volkomen kleptocratisch en crimineel is. Een crisis veroorzaakt door een gedereguleerd financieel kapitaal dat speculeert met de miserie van de mensen. Hoe meer landen er bankroet gaan, hoe meer dit systeem zich verrijkt.
Het kapitalisme laat zijn ware aard zien en die is destructief.
Na de tweede wereldoorlog is er een spanning gegroeid tussen democratie en kapitalisme. Zo lang het financiële kapitaal gereguleerd was en er publieke dienstverlening was door de staat, had je een klimaat waarin de sociaal-democratie kon gedijen. Maar dat pact tussen democratie en kapitalisme is sinds de val van de Muur verbroken. Er is vandaag niets meer dat het kapitalisme aan banden legt, het laat zijn ware aard zien en die is destructief: het vernietigt de rechten van mensen, hun toekomstperspectieven, de natuur, en dit enkel met het doel om meer winst te maken.
Het enige waar het kapitalisme nog bang van moet zijn, is van zichzelf, van zijn eigen destructieve logica. In de politiek van vandaag is alles te koop en lobbygroepen zetten de democratie onder druk.
Dominantie van de biotechnologie
We zien het marktdenken in het onderwijs. Kennis moet geld opleveren. Universiteiten investeren veel meer in biotechnologie dan in humane wetenschappen omdat dit meer opbrengt. Maar de impact daarvan op de samenleving is nauwelijks te schatten. Ook het Europese programma Horizon 2020 is een voorbeeld van die dominantie van de technologie.
Natuurlijk
Het kapitalisme verlegt vandaag een volgende grens en speelt met de draagkracht van de natuur. Hoezeer de natuur onder druk staat zien we voortdurend in de extreme natuurrampen. Ook daarin speelt de ongelijkheid: in de VS is er geld om de schade van Katrina te herstellen, Bangladesh heeft geen geld om zijn inwoners te beschermen. De vernietiging van de natuur betekent de vernietiging van de bestaansmiddelen van talloze mensen op het platteland. Die worden dan ook nog eens onder druk gezet door grote megaprojecten zoals stuwdammen en ontginnings-projecten. Met geweld worden ze van hun grond verdreven.
Devaluatie van de arbeid
Er gaapt een steeds grotere kloof tussen betaald en onbetaald werk. Arbeid was in de Europese samenlevingen het instrument om toegang te krijgen tot burgerschap. Op basis van hun arbeid kregen ze ook rechten en professionaliseerden ze zich. Vandaag is werk - als een instrument voor burgerrechten - volkomen geërodeerd. Werk wordt precair en vakbonden worden afgebouwd.
70 procent van de wereldeconomie is informeel en er gaapt een steeds grotere kloof tussen betaald en onbetaald werk. Een jonge afgestudeerde die uren, dagen en nachten doorbrengt met CV’s klaar te maken en te solliciteren, accumuleert niet-betaald werk. Al de uren dat je onderweg bent naar je werk en in de file zit, is onbetaald werk. Je bent geen 8 uur per dag met je werk bezig, maar 12 of 14 uur.
Criminalisering van het sociaal protest
Meer en meer vaardigen regeringen wetten uit die mensen verbieden om nog op straat te komen, zelfs voor vreedzame protesten. In Latijns-Amerika beroepen regeringen zich op de antiterrorismewetten om protesten van inheemse volkeren tegen de invasie van multinationals in hun territoria te blokkeren.
Groei van het cognitief racisme
Een ware bedreiging is de kolonisering van de hoofden en van alles wat anders is. Het racisme neemt vandaag nieuwe gedaantes aan. Er groeit een cognitief racisme, geen racisme van de huidskleur maar voor andere visies. Islamofobie is zo’n racisme. Racisme is meestal een reactie ten aanzien van iemand die je ofwel als minderwaardig beschouwt, ofwel als gevaarlijk. En meestal alle twee.
Het neoliberalisme laat geen ruimte voor sociaal beleid. Rapporten van de grote bedrijven stellen zelf publiekelijk dat de lucratieve markten van de toekomst in het domein van de gezondheidszorg en het onderwijs moeten gezocht worden. De privatisering zal verder oprukken en men begint bij de zwaksten, in casu Griekenland, maar die trend zal zich ook doorzetten in Frankrijk, Duitsland en de landen van Noord-Europa, dat leidt geen twijfel.
De crisis is een bewuste strategie om het sociale beleid kapot te maken, te beginnen bij het zwakste land. Het probleem is dat de schuldenlast in Griekenland vandaag groter is dan toen de crisis begon. Moest Europa echt een politiek-economische unie zijn, dan zou het probleem Griekenland niet bestaan.
Griekenland staat voor slechts 2 procent van de euro-economie. Als de Griekse crisis als ons gezamenlijk probleem zou opgenomen worden, zou er geen probleem zijn. Maar Duitsland wil zijn banken redden, vooral de Deutsche Bank, die voorheen geld aanbood aan Portugal, Spanje en Griekenland, om Duitse wagens mee te kopen: Mercedes-Benz, VW, Audi.
De voorbije jaren heeft de linkse tegenbeweging die van onderuit werd opgebouwd, om tal van redenen veel aan kracht verloren. De financiële crisis en de antiterrorisme-wetten hebben daar mee voor gezorgd. Door die wetten wordt het bijna onmogelijk om mensen uit het Midden-Oosten op het volgende Wereld Sociaal Forum in Quebec te hebben. Een andere reden is dat ook de progressieve bewegingen in Latijns-Amerika, die in het zog van die Wereld Sociale Fora zijn ontstaan, vandaag in crisis verkeren: Argentinië, Brazilië, Venezuela. Ook Ecuador zal binnenkort de impact voelen.
Te veel factoren samen maken dat de tegenbeweging vandaag een heel moeilijk moment doormaakt. Het eerste decennium van de 21ste eeuw was een periode van offensieve strijd in Latijns-Amerika. Vandaag is de regio terecht gekomen in een situatie van proberen te behouden wat ze hebben veroverd. Er zijn nog tal van initiatieven bezig, maar de druk van het eenheidsdenken is zo groot. Vandaar het belang om niet alleen alternatieven te bouwen, maar ook om een alternatief denkkader te hebben waarin al die alternatieven legitimiteit krijgen, vanuit een ander waarden-patroon.
We moeten ruimte creëren voor alternatieven. Trouwens, je ziet ook dat het kapitalisme nooit alles in zijn greep kan hebben, anders had er niet zoiets ontstaan als Podemos of de overwinning van Syriza.
Als we niet bouwen aan interculturele relaties en als we alle diversiteit vernielen en onze macht gebruiken om onze positie steeds door te drukken en op te leggen, met een visie die enkel gericht is op de markt en op een neoliberal model, dan betekent dat gegarandeerd oorlog.