 |
| Fort Amsterdam 1795 |
De Curaçaose slavenopstand van 1795 was een van de belangrijkste georganiseerde verzetsactiviteiten op de Nederlandse Antillen. Hij werd voorbereid door drie tot slaaf gemaakten onder aanvoering van Tula. De andere twee waren Bastiaan Carpata en Pedro Wacao.
Begin van de opstand en voorbereiding
Veertig tot vijftig tot slaaf gemaakten kwamen samen op het plein voor het plantagehuis Knip (Kenepa) en vertelden hun eigenaar, Van Uytrecht, dat ze niet meer voor hem wilden werken. Hij zei ze hun klachten neer te leggen bij de luitenant-gouverneur op Fort Amsterdam.
Tula had samen met anderen de opstand al enige weken voorbereid. De in opstand gekomen tot slaaf gemaakten bevrijdden 22 anderen die gestraft en opgesloten waren in Lagun. Daarna gingen ze naar de suikerplantage Santa Cruz, waar Tula's mederevolutionair Bastian Carpata hem met andere in opstand gekomen tot slaaf gemaakten opwachtte. Hier gaven Jan en Miguel Boelbaai de ontsnapte tot slaaf gemaakten rum gemixt met bepoederde geitenhoorn te drinken. Deze drank werd awa di huramentu genoemd, gezworen water.
In de tussentijd had Van Uytrecht zijn zoon te paard met een handgeschreven briefje naar gouverneur De Veer in Willemstad gestuurd. Om zeven uur 's avonds hield de koloniale raad een spoedbespreking. Ze besloot om naast het reguliere garnizoen alle vrije zwarte en mulatten-kapiteins op te roepen. Zij moesten de hele nacht rondom Willemstad patrouilleren en ze moesten direct rapporteren hoeveel man zo nodig naar Bandabou konden vertrekken. Commandant Wierts van het marineschip Medea, dat in de haven aangemeerd lag, werd gevraagd om Fort Amsterdam te verdedigen.
Tocht naar Porto Mari
Op 18 augustus trokken de tot slaaf gemaakten in de richting van Porto Mari. Onderweg passeerden ze de plantages San Nicholas, Santa Martha en San Juan. Hun strategie was, om naar Willemstad te trekken; uit te kijken naar schuilplaatsen, en versterkingen vanuit de stad tegen te houden. De plantage-eigenaars hadden hun huizen verlaten en vluchtten naar de stad, voedsel en water achterlatend in handen van de tot slaaf gemaakten. Zij namen onder meer voorraden Maishi Chiki in beslag, die in de opslag van de plantagehuizen bewaard werd.
Tula stuurde een van zijn volgelingen, de Franse tot slaaf gemaakte Louis Mercier, terug naar Knip om anderen te bevrijden. Mercier viel Santa Cruz aan en nam commandant Van Der Grijp en tien van zijn mulatten gevangen. Mercier viel ook Knip aan, en slaagde erin om nog meer tot slaaf gemaakten te bevrijden en meer wapens buit te maken. Nadat hij zijn doel bereikt had, vond hij zijn weg terug naar Tula door het spoor van ravage te volgen dat Tula had achtergelaten bij zijn aanvallen op andere plantages.
Bij Fontein doodde Louis Mercier de Nederlandse schoolmeester Sabel uit medelijden omdat Pedro Wacao hem achter een paard had gebonden. Sabel werd het eerste blanke slachtoffer van de rebellen. Mercier maakte wapens en een kanon buit op plantage Fontein en trof voorbereidingen om de heuvel Seroe Fontein dicht bij het landhuis Fontein te bezetten, van waar ze de weg van Willemstad naar Bandabou konden controleren. Vanaf dat moment konden Tula en zijn kameraden rekenen op de hulp van de meerderheid van de tot slaaf gemaakten en vrije zwarten op Bandabou. Mensen op Bandabao die niet aan de opstand mee wilden doen, werden door het leger overgehaald zich te melden, dat bij San Juan gelegerd was. Zij kregen daar een laissez passer en konden ongehinderd naar Willemstad doorreizen.
Volgens de statistieken had Bandabou tussen de 4000 en 5000 inwoners in 1795, voornamelijk tot slaaf gemaakten. Hoewel de gronden plantages werden genoemd, groeide er bijna niets. Vanwege de droogte konden hier alleen voedingsmiddelen zoals Maishi Chiki (Turkse Tarwe), yams en vruchtbomen zoals mango, limoen, en sinaasappel worden geteeld. Daarnaast werden geiten en rundvee gehouden voor de zuivel, het vlees en de huiden. Het grootste aantal tot slaaf gemaakten bij één eigenaar was 400. Zulke grote slavenpopulaties waren nodig om het zout uit de zoutpannen te vergaren en de andere werkzaamheden op de plantage te verrichten.
In Willemstad
In de stad had intussen de koloniale raad besloten om de Rodeweg (van Willemstad naar Bandabao) te bewaken met een groep van 80 vrije zwarten en 8 blanke mariniers, om de stad te beschermen tegen aanvallen van de rebellen. Verder besloot ze een kleine macht bestaande uit 12 militairen en 30 vrije zwarten onder commando van luitenant R.G. Plegher (Pleeger) naar Bandabou te sturen. Deze groep ging per boot van Willemstad naar Boca San Michiel, en van daar te voet naar Portomari, waar Tula en zijn volgelingen hun kamp hadden opgeslagen. Ze onderschatten de aanvalskracht van de rebellen, maar ze wilden ook in de stad voldoende verdedigers houden. In die turbulente dagen doorkruisten veel vijandige schepen de Caraïbische Zee, en ook piraten waren actief.
Op 19 augustus leed de luitenant een nederlaag op de plantage Oud St. Marie, waarbij de rebellen in het bezit van 80 extra geweren kwamen. Hun aantal was inmiddels tot 1200 gegroeid. Plantage-eigenaren hadden een leger van vrijwilligers te paard geformeerd. De rebellerende tot tot slaaf gemaakten werden nu beschouwd als een bedreiging voor de dominante blanke gemeenschap.
De koloniale raad stuurde een groter leger (met 93 militairen, 62 mariniers en 45 bereden burgers) onder commando van garnizoenskapitein Baron van Westerholt tot de Leemcule naar Bandabou. Van Westerholt had orders om de rebellen clementie aan te bieden om levens te redden. Met deze groep ging ook Jacobus Schink mee, een pater van de franciscaner orde.
Overleg
Schink sprak met Tula en probeerde tot overeenstemming te komen en een oorlog te voorkomen. Tula zei hem: 'Wij zijn mishandeld, maar willen niemand kwaad doen. Wij willen
vrijheid. Is niet iedereen op aarde een afstammeling van Adam en Eva? Deed ik er fout aan om 22 broeders uit de gevangenis te bevrijden, waar ze ten onrechte in zaten? Ai, vader, zelfs een dier krijgt een betere behandeling.' Hierbij moet worden bedacht dat de protestantse Hollanders hun godsdienst beschouwden als exclusief voor blanken. Ze doopten nooit tot slaaf gemaakten, in tegenstelling tot de katholieken. Rooms-katholieke priesters waren al vanaf de Spaanse tijd actief op Curaçao, en preekte met name onder de bevolking van het platteland; hoewel ook in Willemstad Rooms geestelijken werkten.
Tula was zich ervan bewust dat de Franse
tot slaaf gemaakten op Haïti de vrijheid hadden gekregen, en beredeneerde dat Nederland in Franse handen was, zodat tot slaaf gemaakten op Curaçao dan ook de vrijheid verdienden. Hij nam geen enkel aanbod aan. Schink keerde terug naar Baron van Westerholts kamp en lichtte hem in over de voorwaarden van Tula. Van Westerholt haalde meer versterking en besloot aan te vallen. Hij gaf orders om te schieten op elke gewapende rebel. Negen van hen werden gedood, velen gewond en 12 gevangengenomen. Ook werden twee burgers bevrijd. De rest ontsnapte.
Gevangenneming
Tula en zijn kameraden gaven de strijd nog niet op. De tot slaaf gemaakten, onder leiding van Carpata, vergiftigden het drinkwater van hun vijanden en veroverden hun voedsel, totdat Tula en Carpata op 19 september 1795 werden gevangen door het verraad van een tot slaaf gemaakte genaamd Caspar Lodewijk. Vanuit het bestuur was een buitengewoon aanlokkelijke beloning in het vooruitzicht gesteld voor diegene, die een of meer van de leiders van de opstandelingen wist te overmeesteren en kon overdragen aan de militie. Voor vrijen was dat een zeer aanzienlijk bedrag, en voor tot slaaf gemaakten was er sprake van
manumissie en een kleinere som baar geld. Louis Mercier was al gevangengenomen in de buurt van Landhuis Knip. Op dat moment was de opstand voorbij. Lang niet alle deelnemers werden gevangengenomen en berecht. De leiders ontkwamen echter niet aan gevangenschap, verhoren en het proces, met het trieste lot wat daarop volgde.
Monsterlijke terechtstellingen
Op 3 oktober 1795 werden Tula, Bastiaan Carpata en Pedro Wacao publiekelijk ter dood gebracht. Tula werd als eerste terechtgesteld. Volgens het vonnis werden met een ijzeren staaf alle botten in zijn lichaam gebroken, te beginnen bij de voeten (radbraken). Daarna werd zijn gezicht verbrand ('in het aangezicht geblakerd') en uiteindelijk werd hij onthoofd. Bastian Carpata moest eerst -op een kruis gebonden- toekijken hoe Tula op deze wijze aan zijn einde kwam om uiteindelijk hetzelfde lot te ondergaan. Pedro Wacao werd eerst met touw om de benen rond het schavot gesleept, waarna zijn handen werden afgehakt en het hoofd met een moker werd verbrijzeld. De lichamen werden verzwaard in zee gegooid. Nog eens 29 andere tot slaaf gemaakten werden opgehangen. Dit alles gebeurde bij het galgenveld te Rif waar nu een beeld van Tula staat.
Deze terechtstellingen zijn naar onze huidige maatstaven gruwelijk. Maar gezien de tijd waarin ze plaatsvonden, zijn ze niet uitzonderlijk te noemen. Vooral soldaten die zich hadden misdragen konden rekenen op even strenge straffen, voor minder zware vergrijpen. Dit vanwege de voorbeeldfunctie die zij hadden voor de overige 'Inwoonderen van Curassao en Onderhoorige Plaatsen van Dien'. Ook mensen die een moord pleegden konden rekenen op strenge straffen, hoewel clementie en omzetting in een lagere straf dan wel voorkwam. Desalniettemin is de schaal waarop de terechtstellingen van de bij de slavenopstand betrokken en aan delicten schuldig bevondenen plaatsvond wél uitzonderlijk geweest. Bovendien werd de straf van Tula, Carpata en Wacao niet uit clementie verminderd; wat bij andere deelnemers aan de opstand, en meer in het algemeen bij andere gedetineerden wel vaker voorkwam.
Nasleep
De revolutie van 17 augustus wordt herdacht als de start van de lange en moeilijke weg naar de emancipatie van het volk. Tula en zijn medestanders worden niet vergeten.
Een monument ter herdenking van de terechtstelling van de tot slaaf gemaakten staat aan de zuidkust van Curaçao.
