'if you are not white, you are missing out'

Institutioneel racisme zit diep verankerd in de maatschappij en in ons bewustzijn. Misschien kun je beter spreken van onderbewustzijn. Het is een enorme blinde vlek, dat superioriteitsgevoel dat de witte mens met zich meedraagt en dat al eeuwen zijn wereldbeeld bepaalt.

 ‘Oh god, I love being white, if you are not white, you are missing out. Let me be clear, I am not saying that white people are better, I am saying that being white is clearly better. No one can hurt my feelings.’

Wanneer gaan witte mensen inzien dat ras niet bestaat?

Ras is een verzinsel om slavenhandel en kolonialisme te legitimeren. Witte mensen zien dat niet of willen het niet zien. Actrice Anousha Nzume houdt hen een confronterende spiegel voor in haar boek Hallo witte mensen.

Vrij zijn is zwaar werk

We denken graag dat we ons eigen gedrag van binnenuit sturen. Maar hoe vrij zijn die keuzes, als zo veel van ons gedrag wordt beïnvloed door de mensen om ons heen, door onze cultuur, door winkels, bedrijven en lobbyisten?

De meeste mensen denken dat vrije wil betekent dat je kunt doen wat je wilt. Maar het is juist andersom: we gebruiken onze vrije wil om ons in te houden. Een moment creëren waarop je je even afsluit van de omgeving om naar binnen te kijken. Pas dan kun je reflecteren, uitzoomen en afstemmen op je innerlijke kompas. 

Doen wat je echt belangrijk vindt, vraagt soms ook dat je tegen de stroom in gaat en de wrijving die dat kan geven voor lief neemt.

Hebben we een vrije wil?

Robots zijn klootzakken

Wat nou als robots te veel op ons gaan lijken, inclusief grote gebreken als racisme en seksisme?

AlphaGo, het zelflerende algoritme van Google, toonde al aan dat machines dingen heel snel leren waar wij jaren over doen, en dat ze er ook nog eens veel beter in worden.

Drie onderzoekers van Princeton hebben nu hardgemaakt dat robots inderdaad menselijke vooroordelen over kunnen nemen, en uiten daar hun zorgen over. De resultaten werden vorige week gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science. Zo’n machine kan de taal leren door patronen te ontdekken in data, leggen de onderzoekers uit. In dit geval waren dat bestaande, alledaagse teksten.

Maar hij leert ook zelf woordassociaties maken. Bij bloemen bijvoorbeeld. Papavers, madeliefjes en gladiolen koppelde hij eerder aan aangename termen, zoals vrijheid, juichen en vriend. Insecten werden dan juist weer vaker aan onaangename termen gelinkt: bij kakkerlakken, motten of muggen kwamen woorden als kanker, tragedie en gevangenis bovendrijven. Moreel neutraal, zo noemen de onderzoekers deze historische vooroordelen over de bloemetjes en de bijtjes. Het zal de gemiddelde bedwants immers aan zijn reet roesten of hij met echtscheiding of kots wordt geassocieerd.

Een probleem wordt het als robots ook menselijke ideeën over huidskleur en sekse overnemen en reproduceren. En dat bleek die uit het onderzoek inderdaad te doen. Zo werden vrouwennamen met huiselijkheid in verband gebracht en mannennamen met carrières. De robot had geen weet van ons slavernijverleden, van de kolonisatie van Amerika en van institutioneel racisme, maar door impliciete vooroordelen in de data werden ‘witte’ namen als Megan, Heather en Andrew door de machine, net als bloemen, meer met aangename termen als vrijheid, regenboog en paradijs geassocieerd. ‘Zwarte’ namen als Lionel, Malik en Lakisha werden dan juist weer vaker aan onaangename termen als misbruik, haat en stank gekoppeld.

Het is al langer bekend dat genetische algoritmes een racistische uitwerking kunnen hebben. Toen Harvard-professor Latanya Sweeney haar naam googelde, kreeg ze advertenties te zien voor websites waar je kunt opzoeken of iemand een strafblad heeft. ‘Check Latanya Sweeney’s Arrests.’ Ze ging op onderzoek uit en ontdekte dat je met een ‘zwarte’ naam 25 procent meer kans hebt op zo’n suggestieve reclame dan met een ‘witte’ naam. Niet erg handig als je bijvoorbeeld in een sollicitatieprocedure zit. Hier en daar gebeurt het ook al dat robots cv’s scannen voor recruiters. Als dat handmatig gebeurt hebben mensen met ‘witte’ namen aanzienlijk meer kans om uitgenodigd te worden voor een gesprek, maar op websites als AI For Recruiting wordt er voor gewaarschuwd dat ook kunstmatige intelligentie niet vrij is van vooroordelen.

Semantics derived automatically from language corpora contain human-like biases

Een mens die een ander mens van zijn vrijheid berooft, is een gevangene van de haat, opgesloten achter de tralies van vooroordelen en kleingeestigheid.

- Nelson Mandela

Vrijheid is een fragiele verworvenheid die telkens opnieuw bevochten moet worden

Hannah Arendt (Linden bij Hannover, 14 oktober 1906 - New York, 4 december 1975) was een Duits-Amerikaanse Joodse filosofe en politiek denker, die zich onder andere heeft verdiept in de vragen die samenhangen met totalitaire politieke systemen.

Haar bekendste werk is het boek 'The Origins of Totalitarianism' uit 1951, waarin zij de historische (achter)gronden van de totalitaire staat analyseert. Hierin komen vrijheid van het individu, concentratiekampen en de verdwijning van het verschil tussen feit en fictie aan bod.

Arendt schreef dit boek omdat ze wilde en ‘moest’ begrijpen hoe de ‘onvoorstelbare’ terreur in nazi- Duitsland had kunnen plaatsvinden, en omdat ze meende dat we ook na de oorlog waakzaam moesten blijven opdat tirannie, despotisme en demagogie niet opnieuw om zich heen zouden grijpen.

‘De grootste bedreiging van de democratie is het onverschillig, bang en murw maken van de bevolking’

Zondeboktheorie
In het totalitarisme ontwaarde Arendt een politiek systeem dat vrijwel altijd gebaseerd is op het absolute geloof aan één enkel idee of één enkel volk, en daarom meestal een zondebok-theorie kent, zoals in Arendts tijd het antisemitisme. Binnen een dergelijk systeem is er geen plaats meer voor open debat of afwijkende interpretaties en meningen, omdat alles in de logica van dat ene idee gedwongen wordt. Totalitaire regimes zijn eropuit om de verscheidenheid van een volk om te smeden tot één gelijkvormige en volgzame massa. Ze willen niet zozeer de samenleving veranderen, zoals ze bij hoog en bij laag beweren, als wel de menselijke natuur. Ze willen deze zo transformeren dat alles wat er volgens Arendt essentieel aan is – dat wil zeggen, nataliteit, pluraliteit en vrijheid – vernietigd wordt ten bate van de ene ideologie.

www.filosofie.nl