VVD-er casht lekker zonder iets te doen
Lid Europees Parlement en VVD-er Hans van Baalen zit inmiddels vijf jaar in Brussel maar is er bijna nooit. Volgens de organisatie VoteWatch tekende hij in voor 38 procent van de 514 debatten zonder daarna te stemmen. Na de krabbel op de presentielijst, vertrok Van Baalen dus 195 keer weer met zijn presentiegeld van 150 euro per debat in de pocket, dat wel. In totaal streek hij op deze manier 29.250 euro op. Volgens Votewatch staat ‘Dutch MEP Hans van Baalen’ op nummer drie van de Europese graailijst (Check rapport). Daarmee ‘scoort’ hij niet alleen het hoogst van alle Nederlandse Europarlementariërs, hij laat op twee na ál zijn collega’s achter zich.
Geen Henk en Ingrid meer, wel Snoetje en Pluisje
Snoetje en (niet)Pluisje |
In juni 2016 stemden de Britten voor een Brexit en in november werd Donald Trump president van de VS. In het jaar 2017 was het de beurt aan Europa: de 'populistische stoomwals' zou ook het oude continent gaan pletten en van bruin asfalt voorzien.
'De leiders van het nieuwe Europa' …N I E T !
Op 21 januari, een dag na de beëdiging van Trump, kwamen Marine Le Pen, Frauke Petry van de AfD en Geert Wilders bijeen in Koblenz, als de zelfbenoemde leiders van het nieuwe Europa: hun optimisme kende, in tegenstelling tot het Europa dat zij voor ogen hebben, geen grenzen.
Minder dan vier maanden later staat Wilders volledig buitenspel in Nederland en vult hij zijn tijd met de poesjes Snoetje en Pluisje, is pruisin Petry van het toneel verdwenen en kreeg blondine Le Pen om de oren van nieuwkomer Macron.
De verkiezingen in Duitsland gaan in september tussen Merkel en Schultz: al het populistische triomfalisme jammerlijk in duigen.
Voor Wilders restte er na de afgetekende zege van Macron weinig anders dan het wanhopige ontkennen van de feiten. De 34 procent van Le Pen vormen volgens de Twittermaniak 'nog maar het begin' en de patriottische lente waarover hij nu al maanden bazelt komt er nog steeds aan. Zeker, en Snoetje en Pluisje zitten op pianoles en zijn al een heel eind met Für Elise.
Antipopulisten mogen niet te vroeg juichen. Want het is waar, Wilders' PVV werd in maart de tweede partij van Nederland, met 13 procent van de stemmen. In Frankrijk stemden nog nooit zoveel mensen op het Front Natonal en in Oostenrijk moest er een tweede ronde aan te pas komen om de extreem-rechtse Hofer van het presidentschap af te houden.
Maar feit is dat de populisten op veel meer hadden gehoopt nadat door de Brexit en de Trumprevolte hun fantasie op hol was geslagen en ze zich al de Masters of the Universe waanden: het 'volk', namens wie de onruststokers beweren te spreken, bleek minder gemakkelijk te lijmen dan verwacht.
In de media zat de schrik er na de Britse en Amerikaanse kiezersopstanden goed in: tot op het laatst werd een zege van Le Pen niet uitgesloten, uit pure angst opnieuw de mist in te gaan en weer het verwijt te krijgen van elitarisme en het negeren van de volksstem. Het zelfvertrouwen is danig aangetast. Nergens is te lezen dat ditmaal extreem-rechts niet in de gaten had wat er onder 'het volk' leefde.
Op Chirac in 2002 na, toen het electoraat zich verenigde tegen de oude Le Pen, boekte sinds 1965 geen presidentskandidaat zo'n overtuigende zege als Macron zondag. Die was, 'te danken aan de tegenstander'. Le Pens afgang in het laatste verkiezingsdebat zou de oorzaak zijn van haar verlies. Macron was echt niet zo populair. Ook in die analyses proefde je de verbazing over de zege van de gematigde kandidaat. We hebben kennelijk even tijd nodig ons te realiseren dat het populisme geen onstuitbare stoomwals is en dat er een antwoord op mogelijk is.
We moeten ons optimisme hervinden, tegen het ingebakken pessimisme en enge nationalisme van de populisten in. Emmanuel Macron kan Frankrijk en Europa de weg wijzen. Hij vierde gisteren bij het Louvre zijn zege op de tonen van Alle Menschen werden Brüder, het Europese volkslied. Dat was lef. NRC noemde hem gisteren een 'revolutionair' - Later zullen we op 2017 terugkijken als het jaar van de ommekeer, als het revolutiejaar.
Update 21-07-2017:
Een triest dieptepunt in de Nederlandse politiek werd bereikt, toen de politicus die het afgelopen decennium het meest bepalend was voor het politieke en publieke discours en daarover in de pers nog nooit verantwoording aflegde, primetime over zijn poezen mocht komen praten.
'Helemaal gek' was hij van ze, zei hij in het vooraf opgenomen interview in de PVV-fractiekamer. Hij zat niet samen met de andere gasten in de studio. Stel je immers voor dat één van hen wél een kritische vraag zou durven te stellen. Nee, Jinek had Wilders al ruim voor de uitzending gesproken.
Was hij meer een kriebelaar of een robuuste aaier, wilde Jinek weten. 'Allebei!'
Zou je dit ook doen in verkiezingstijd, vroeg Jort Kelder, 'baasje van Don Carlos en Prince Harry'. Nee, dan liet Jinek zich niet dicteren over welke onderwerpen ze wel en niet met een politicus kon praten. Hij was overigens altijd welkom, maar kwam nooit. Precies de reden dat je zo iemand dus niet vrij baan moet geven als hij alleen zijn snoezige kant wil laten zien.
Hij gaf zelf toe dat hij niet zo van praatprogramma's houdt: 'Een uur aan tafel te gaan zitten met allemaal gasten die ik niet zelf heb uitgekozen… ik zit liever met Pluisje en Snoetje op de bank'). De kijker wist hopelijk wel beter, maar Jinek moest vooral lachen om het grapje. 'Kattenmens!', voegde ze er warm aan toe, om zijn aaibaarheid nog wat te vergroten.
Het geheel was, vooral ook door de kirrende en laaiend enthousiaste Eva Jinek die net als haar gast zelf te kennen gaf het interview ”gewéééldig” te hebben gevonden, een gênante vertoning. Maar we weten nu wel dat de PVV-er zijn katten niet in bed laat slapen. De natie kan opgelucht ademhalen.
Gebruikt eenmansfractievoorzitter, partijleider en partijvoorzitter van de PVV een omstreden boek uit 1925 als inspiratiebron?
Hitlers beruchte werk Mein Kampf uit 1925 is sinds vorig jaar weer verkrijgbaar in Duitsland. Er word beweerd dat Geert W. al langer een digitale versie van het boek gebruikt ter inspiratie.
Parallellen
De opkomst van de populistische PVV doet veel mensen dus terecht aan het nazisme denken, alleen al omdat ze nationalistisch is en voor de afschaffing van internationale instituties en verdragen pleit. Hun voorman beweerd directe lijntjes met het 'volk' te hebben.
Zonder te beweren dat Wilders de blonde nieuwe Führer is kun je wel degelijk constateren dat er zorgwekkende overeenkomsten zijn. Wat deze zijn? Make up your own mind:
Radicaal rechts
Regel één van populistische politiek volgens Hitler: wees radicaal, verkondig je visie als een absolute waarheid. In tijden van crisis heeft het volk behoefte aan een heldere boodschap, verklaarde Hitler in Mein Kampf. Dat was wat de democratische partijen in de Weimar-republiek niet begrepen. Het hele parlementaire spel van debatteren en nuanceren, de voors en de tegens, en dan het uiteindelijke compromis – het zei de meeste mensen helemaal niets. Hij schreef: ‘Het gros van een volk bestaat niet uit professoren, en ook niet uit diplomaten. Het luttele beetje abstracte kennis waarover het beschikt, bewijst dat het meer voor emotionele dan voor mentale ervaringen vatbaar is. […] Maar het feit dat het zich laat leiden door zijn gevoel verklaart meteen de ongewoon grote stabiliteit van zijn overtuiging. Het geloof is moeilijker te vernietigen dan het weten, liefde is standvastiger dan eerbied, haat is sterker dan wrevel.’
Achterkamertjes politiek
Mensen zijn niet geschikt voor democratie, was de conclusie. De hele dynamiek van verkiezingen, politici die elkaar eerst fel bestrijden om daarna weer vreedzaam samen te werken, wekte alleen maar hun wantrouwen op. De meerderheid van het electoraat begreep simpelweg niet ‘hoe mensen die beweren naar volkomen tegenstrijdige werelden te streven elkaar de hand kunnen drukken’. Het was dan ook niet vreemd dat de politici in het parlement al snel het imago kregen onbetrouwbaar te zijn. Dat was het logische gevolg van de democratische spelregels.
Grachtengordel elite
Eens in de vier jaar, als het weer verkiezingstijd werd, kregen de gevestigde partijen ineens aandacht voor de wensen van gewone burgers. En telkens opnieuw kwamen ze er dan achter hoezeer ze van het volk vervreemd waren. En dus herhaalde het ritueel zich: de politici trokken weer even het land in, ‘leggen overal hun oor te luisteren aan de boezem van het volk, besnuffelen de persproducten, en krijgen zodoende langzamerhand in de gaten wat de geliefde medeburgers uit de meest talrijke groepen der bevolking nu eigenlijk wensen, wat ze verfoeien en wat ze hopen te bereiken’. De dag na de verkiezingen was de belangstelling voor het volk altijd als bij toverslag verdwenen, vervolgde Hitler sarcastisch. De politici ‘wenden zich van het plebs af, om zich met hoger en aangenamer taken op te houden’. En zo veranderde in het democratisch systeem uiteindelijk helemaal niets.
Nep parlement
Het meest tragische vond Hitler dat de kiezer er elke keer weer opnieuw intrapte: ‘De domheid van de mensheid is werkelijk ongelooflijk. Het “burgerlijke” zo goed als het “proletarische” stemvee keert, verblind door het verlokkende nieuwe program en geleid door zijn pers, weer in de oude partijstal terug en kiest weer zijn oude bedriegers. […] Er is maar weinig wat deprimerender werkt dan het gezicht van deze kringloop van gebeurtenissen.’
Te veel partijen richtten zich op de haalbaarheid van hun programmapunten, constateerde Hitler in Mein Kampf. Ze dachten alleen aan de korte termijn en vergaten daarbij dat hun kiezers ook behoefte hadden aan een meeromvattende wereldvisie. ‘Op het ogenblik dat de programopsteller tracht zich niet meer door de absolute waarheid, maar door de zogenaamde “doelmatigheid” en “werkelijkheid” te laten leiden, zal zijn arbeid ophouden een leidende ster voor de zoekende mensheid te zijn, en zal in plaats daarvan tot een alledaags receptje worden.’
Hitlers analyses van de zwakke plekken in de democratie waren vaak pijnlijk relevant – en zijn dat nog steeds. Het parlementaire verkiezingssysteem vraagt veel van kiezers, misschien wel te veel. Het wekt verdeeldheid op in verkiezingstijd en eist saamhorigheid als de stembussen gesloten zijn. Dat werkt alleen als er genoeg passie of gevoel voor noodzaak bestaat voor de meerstemmigheid binnen een democratische samenleving, als burgers er werkelijk trots op zijn dat ze het onderling oneens kunnen zijn en toch bij elkaar horen.
Politieke correctheid
Bij het horen van een groot verhaal over de toekomst zijn mensen sneller geneigd om hun eigen particuliere belangen te vergeten. Wat de meeste kiezers misten in hun leiders, was overtuiging en de bijbehorende onverdraagzaamheid jegens andersdenkenden. ‘De grootheid van elke geweldige organisatie op deze wereld welke de belichaming is van een idee, is gelegen in het religieuze fanatisme waarmee zij zich zonder de minste verdraagzaamheid tegen al de anderen teweerstelt, in de vaste overtuiging van het goed recht van haar eigen zaak. Wanneer een idee als zodanig juist is en, zo gewapend, de strijd op deze aarde opneemt, is zij onoverwinnelijk, en elke vervolging welke zij ondergaat, zal haar alleen innerlijk sterker kunnen maken.’
Joods christelijke cultuur
Hitler verwees in Mein Kampf voortdurend naar religie als toonbeeld van effectief populisme. De christelijke kerken waren erin geslaagd om Europa volledig in hun greep te krijgen, koningen en keizers voor zich te laten knielen en tegelijkertijd het volk aan zich te binden. Dat was alleen gelukt door te verkondigen dat het christendom de exclusieve weg naar verlossing bood en door alle andere zienswijzen als ketters of heidens te verbannen. En zo moest ook een politieke partij zich gedragen. Dat was de effectiefste manier om de massa’s enthousiast te maken, om hun vertrouwen te winnen. Daarom waarschuwde Hitler in Mein Kampf dat het partijprogramma van de nazi’s, dat in de winter van 1919-1920 was opgesteld en uit 25 punten bestond, nooit bijgesteld mocht worden. ‘Want hoe wil men mensen vervullen met blind geloof in de juistheid van een leer, wanneer men zelf voortdurend veranderingen aanbrengt in de uiterlijke vorm en zodoende zelf onzekerheid en twijfel verbreidt?’
Vanaf het moment dat Hitler de absolute macht in de partij kreeg, pasten de nazi’s zijn ideeën over politieke religie volop in de praktijk toe – met veel succes. Als geen andere partij benutte de NSDAP de aanzuigende werking van rituelen, symbolen, vlaggen, herdenkingsbijeenkomsten, marsen en gezang.
Ver na de Tweede Wereldoorlog herinnerde een Duitse man zich nog hoe magisch het effect was van de plechtige inwijding die hij als 10-jarige jongen meemaakte toen hij tot de Hitlerjugend toetrad. Op een open plek in het bos, omringd door honderden jongens in uniform met vaandels in de hand, was hij naar het midden van de menigte gelopen en op een houten verhoging geklommen, waar een rij plechtig kijkende gedecoreerde mannen stond om hem de eed van trouw af te nemen. ‘Een onvergetelijke, aangrijpende en grootse belevenis van een bijna religieus-symbolische ceremonie.’
Twitter
Over de propagandawaarde van boeken maakte Hitler zich geen enkele illusie. De meeste mensen hadden al moeite om een krantenartikel door te komen, al helemaal als daar iets in werd beweerd waar ze het niet mee eens waren. ‘Men mag op z’n hoogst verwachten dat een strooibiljet of een plakbiljet door hun kortheid ook bij andersdenkenden een ogenblik lang de aandacht kan boeien.’
Fitna
Beeld was nog effectiever – een poster of liever nog een film. ‘Bij de film behoeft het verstand van de mens slechts weinig meer te werken; het is voldoende te kijken, hoogstens nog enkele zeer korte bijschriften te lezen.’
Mein Kampf zelf was in eerste instantie dan ook niet bedoeld als propagandamateriaal. Hitler begon een halfjaar na de Bierkellerputsch (in 1923) aan het boek. De NSDAP was verboden, hij zat nog vast in de gevangenis in Landsberg. Als de nazi’s nog enige kans op een doorstart wilden hebben, waren er een duidelijke strategie en een krachtige ideologie nodig. Mein Kampf was Hitlers poging om vanaf een afstand de beweging te verenigen, zijn strategie als de enige richtlijn door te drukken en zijn leiderschap voor de toekomst te waarborgen.
Dat verklaart Hitlers onbeschaamdheid als hij het over politieke strategie had. Met Mein Kampf schreef hij een handboek voor populisten, waarin hij al zijn propagandistische inzichten uit de doeken deed, van de noodzaak tot ideologisch radicalisme tot de inrichting van de partijorganisatie.
Wilders noemt de rechters ‘knettergek’ en ‘PVV-haters’
In de Weimar-republiek was een pluriform saamhorigheidsgevoel volstrekt afwezig. Al voor de opkomst van Hitler schilderden republikeinse en nationalistische partijen elkaar af als monsters en misdadigers, demagogen en oorlogshysterici. De gedachte dat het andere politieke kamp de macht in handen zou krijgen was onacceptabel. Tegelijkertijd ontbrak elk besef dat de eigen verbetenheid bijdroeg aan de verdeeldheid.
Saamhorigheid stond bij iedereen hoog in het vaandel, alleen bedoelden de verschillende partijen er iets anders mee. Voor de nationalisten betekende het ‘de geest van 1914’, voor de republikeinen was het de democratische staatsvorm. In beide gevallen was het een vorm van saamhorigheid die het andere kamp fundamenteel verwierp. Samen – maar zonder de ander.
Media
De media werkten volop mee aan de polarisatie. De traditionele kranten werden in de jaren twintig steeds uitgesprokener in hun politieke kleur. Veel hoofdredacteuren zagen zichzelf in de eerste plaats als politiek agitatoren, pas daarna als journalisten. Krantenlezers kregen het nieuws van één kant. Als ze andere zienswijzen wilden meekrijgen, moesten ze meerdere kranten kopen.
De mediastrategie van de NSDAP bestond er vooral uit om de gevestigde kranten, de ‘grote pers’, zoals Hitler ze noemde, ongeloofwaardig te maken. Hun nieuws kwam niet voort uit journalistiek onderzoek, maar bestond louter uit ‘lage lasteringen en eerrovende beweringen, bij vuilnisemmers vol’, schreef Hitler in Mein Kampf. Hij waarschuwde zijn lezers om de beweringen van deze ‘persploerten’ niet te geloven: ‘Wie ’s morgens een Joodse krant inziet en zich in haar kolommen niet belasterd ziet, die heeft de voorafgaande dag niet goed besteed.’
Nep nieuws
Feiten stonden de politieke strijd alleen maar in de weg – Hitler geloofde dat niemand objectief kon zijn en dat elke bewering een politiek doel diende. En als de werkelijkheid dan toch aan de efficiëntie van de campagnestrategie aangepast moest worden, konden de nazi’s hier maar beter zo bedreven mogelijk in worden. Een van de basisregels die Hitler daarvoor gaf in Mein Kampf, was dat als je de waarheid naar je hand wilt zetten, je dat beter met een grote leugen kon doen dan met een kleine: ‘omdat de grote massa van een volk in de grond van haar hart eerder bedorven dan bewust en opzettelijk slecht kan zijn en dus, door de primitiviteit en simpelheid van haar gemoed, eerder in een grote dan in een kleine leugen kan geloven, omdat ze zelf immers weleens een kleine leugen vertelt, maar zich toch voor te grote leugens al te zeer zou schamen.’
Dat was precies wat er misging in de Weimar-republiek in de vroege jaren twintig: het geweld en de polarisatie van de samenleving maakten elk constructief debat tussen de verschillende partijen onmogelijk. De zorgwekkendste overeenkomst tussen Mein Kampf en de politiek van nu zit in het volstrekte opportunisme in de omgang met de zwakke plekken in de democratie. De politieke campagnes van de laatste jaren zijn hoofdzakelijk op resultaten gericht, zonder al te veel bekommernis om de duurzaamheid van het democratische systeem en zijn instituties.
'Politiek en pers kunnen de rambam krijgen'
De media helpen volop mee om de tegenstellingen uit te vergroten door meer aandacht te besteden aan de politiek van onverzoenlijke uitersten dan aan het saaie midden. We zijn er inmiddels aan gewend dat politici hun tegenstanders in diskrediet brengen, hen als incompetent afschilderen, als leugenaars of als regelrechte misdadigers. Progressieve politici, hoezeer ze zich ook als de stem van de redelijkheid presenteren, doen dat evenzeer als de nationalistische partijen.
Vergelijkingen met het nazisme werken polariserend, maar zo zijn ze zelden bedoeld. Veel mensen maken de vergelijking in de eerste plaats omdat ze behoefte hebben aan een grens, een waarschuwing, een alarmerende oproep: tot hier en niet verder. De angst voor de glijdende schaal is vast onderdeel geworden van ons denken over het nazisme. Is de geschiedenis zich nu toch werkelijk aan het herhalen?
Ook Trumps schaamteloze opportunisme en zijn veronachtzaming van feiten vertonen wel heel grote overeenkomsten met passages in Mein Kampf, net zoals zijn herhaaldelijke bewering dat er een directe band bestaat tussen hem en ‘het volk’, waarbij de media en de democratische instellingen alleen maar in de weg staan.
Tijdens de campagne van 2017 wees Wilders er terecht op dat de term ‘kiezersrevolte’ vaak genoeg gebruikt is door onverdachte democraten en ook op geweldloze demonstraties kan duiden. Wilders’ oproep tot ‘minder Marokkanen’ is discriminatoir en zaait haat of op z’n minst verdeeldheid, maar is van een volstrekt andere orde dan Hitlers oproep in Mein Kampf om het Joods en marxistisch ‘ongedierte’ te verdelgen.
Politiek, zoals Hitler die in Mein Kampf beschreef, was een strijd tussen wereldvisies en daardoor noodgedwongen een strijd tussen mensen – zonder mensen zouden er geen wereldvisies bestaan. Een politicus die succes wilde hebben, had geen andere optie dan de mensen met andere ideeën onschadelijk te maken. En daarbij waren alle middelen geoorloofd. Degenen die niet tegen deze harde werkelijkheid waren opgewassen en zich vastklampten aan de illusies van de democratische pacificatie, waren gedoemd om in die strijd ten onder te gaan.
Parallellen
De opkomst van de populistische PVV doet veel mensen dus terecht aan het nazisme denken, alleen al omdat ze nationalistisch is en voor de afschaffing van internationale instituties en verdragen pleit. Hun voorman beweerd directe lijntjes met het 'volk' te hebben.
Zonder te beweren dat Wilders de blonde nieuwe Führer is kun je wel degelijk constateren dat er zorgwekkende overeenkomsten zijn. Wat deze zijn? Make up your own mind:
Radicaal rechts
Regel één van populistische politiek volgens Hitler: wees radicaal, verkondig je visie als een absolute waarheid. In tijden van crisis heeft het volk behoefte aan een heldere boodschap, verklaarde Hitler in Mein Kampf. Dat was wat de democratische partijen in de Weimar-republiek niet begrepen. Het hele parlementaire spel van debatteren en nuanceren, de voors en de tegens, en dan het uiteindelijke compromis – het zei de meeste mensen helemaal niets. Hij schreef: ‘Het gros van een volk bestaat niet uit professoren, en ook niet uit diplomaten. Het luttele beetje abstracte kennis waarover het beschikt, bewijst dat het meer voor emotionele dan voor mentale ervaringen vatbaar is. […] Maar het feit dat het zich laat leiden door zijn gevoel verklaart meteen de ongewoon grote stabiliteit van zijn overtuiging. Het geloof is moeilijker te vernietigen dan het weten, liefde is standvastiger dan eerbied, haat is sterker dan wrevel.’
Achterkamertjes politiek
Mensen zijn niet geschikt voor democratie, was de conclusie. De hele dynamiek van verkiezingen, politici die elkaar eerst fel bestrijden om daarna weer vreedzaam samen te werken, wekte alleen maar hun wantrouwen op. De meerderheid van het electoraat begreep simpelweg niet ‘hoe mensen die beweren naar volkomen tegenstrijdige werelden te streven elkaar de hand kunnen drukken’. Het was dan ook niet vreemd dat de politici in het parlement al snel het imago kregen onbetrouwbaar te zijn. Dat was het logische gevolg van de democratische spelregels.
Grachtengordel elite
Eens in de vier jaar, als het weer verkiezingstijd werd, kregen de gevestigde partijen ineens aandacht voor de wensen van gewone burgers. En telkens opnieuw kwamen ze er dan achter hoezeer ze van het volk vervreemd waren. En dus herhaalde het ritueel zich: de politici trokken weer even het land in, ‘leggen overal hun oor te luisteren aan de boezem van het volk, besnuffelen de persproducten, en krijgen zodoende langzamerhand in de gaten wat de geliefde medeburgers uit de meest talrijke groepen der bevolking nu eigenlijk wensen, wat ze verfoeien en wat ze hopen te bereiken’. De dag na de verkiezingen was de belangstelling voor het volk altijd als bij toverslag verdwenen, vervolgde Hitler sarcastisch. De politici ‘wenden zich van het plebs af, om zich met hoger en aangenamer taken op te houden’. En zo veranderde in het democratisch systeem uiteindelijk helemaal niets.
Nep parlement
Het meest tragische vond Hitler dat de kiezer er elke keer weer opnieuw intrapte: ‘De domheid van de mensheid is werkelijk ongelooflijk. Het “burgerlijke” zo goed als het “proletarische” stemvee keert, verblind door het verlokkende nieuwe program en geleid door zijn pers, weer in de oude partijstal terug en kiest weer zijn oude bedriegers. […] Er is maar weinig wat deprimerender werkt dan het gezicht van deze kringloop van gebeurtenissen.’
Te veel partijen richtten zich op de haalbaarheid van hun programmapunten, constateerde Hitler in Mein Kampf. Ze dachten alleen aan de korte termijn en vergaten daarbij dat hun kiezers ook behoefte hadden aan een meeromvattende wereldvisie. ‘Op het ogenblik dat de programopsteller tracht zich niet meer door de absolute waarheid, maar door de zogenaamde “doelmatigheid” en “werkelijkheid” te laten leiden, zal zijn arbeid ophouden een leidende ster voor de zoekende mensheid te zijn, en zal in plaats daarvan tot een alledaags receptje worden.’
Hitlers analyses van de zwakke plekken in de democratie waren vaak pijnlijk relevant – en zijn dat nog steeds. Het parlementaire verkiezingssysteem vraagt veel van kiezers, misschien wel te veel. Het wekt verdeeldheid op in verkiezingstijd en eist saamhorigheid als de stembussen gesloten zijn. Dat werkt alleen als er genoeg passie of gevoel voor noodzaak bestaat voor de meerstemmigheid binnen een democratische samenleving, als burgers er werkelijk trots op zijn dat ze het onderling oneens kunnen zijn en toch bij elkaar horen.
Politieke correctheid
Bij het horen van een groot verhaal over de toekomst zijn mensen sneller geneigd om hun eigen particuliere belangen te vergeten. Wat de meeste kiezers misten in hun leiders, was overtuiging en de bijbehorende onverdraagzaamheid jegens andersdenkenden. ‘De grootheid van elke geweldige organisatie op deze wereld welke de belichaming is van een idee, is gelegen in het religieuze fanatisme waarmee zij zich zonder de minste verdraagzaamheid tegen al de anderen teweerstelt, in de vaste overtuiging van het goed recht van haar eigen zaak. Wanneer een idee als zodanig juist is en, zo gewapend, de strijd op deze aarde opneemt, is zij onoverwinnelijk, en elke vervolging welke zij ondergaat, zal haar alleen innerlijk sterker kunnen maken.’
Joods christelijke cultuur
Hitler verwees in Mein Kampf voortdurend naar religie als toonbeeld van effectief populisme. De christelijke kerken waren erin geslaagd om Europa volledig in hun greep te krijgen, koningen en keizers voor zich te laten knielen en tegelijkertijd het volk aan zich te binden. Dat was alleen gelukt door te verkondigen dat het christendom de exclusieve weg naar verlossing bood en door alle andere zienswijzen als ketters of heidens te verbannen. En zo moest ook een politieke partij zich gedragen. Dat was de effectiefste manier om de massa’s enthousiast te maken, om hun vertrouwen te winnen. Daarom waarschuwde Hitler in Mein Kampf dat het partijprogramma van de nazi’s, dat in de winter van 1919-1920 was opgesteld en uit 25 punten bestond, nooit bijgesteld mocht worden. ‘Want hoe wil men mensen vervullen met blind geloof in de juistheid van een leer, wanneer men zelf voortdurend veranderingen aanbrengt in de uiterlijke vorm en zodoende zelf onzekerheid en twijfel verbreidt?’
Vanaf het moment dat Hitler de absolute macht in de partij kreeg, pasten de nazi’s zijn ideeën over politieke religie volop in de praktijk toe – met veel succes. Als geen andere partij benutte de NSDAP de aanzuigende werking van rituelen, symbolen, vlaggen, herdenkingsbijeenkomsten, marsen en gezang.
Ver na de Tweede Wereldoorlog herinnerde een Duitse man zich nog hoe magisch het effect was van de plechtige inwijding die hij als 10-jarige jongen meemaakte toen hij tot de Hitlerjugend toetrad. Op een open plek in het bos, omringd door honderden jongens in uniform met vaandels in de hand, was hij naar het midden van de menigte gelopen en op een houten verhoging geklommen, waar een rij plechtig kijkende gedecoreerde mannen stond om hem de eed van trouw af te nemen. ‘Een onvergetelijke, aangrijpende en grootse belevenis van een bijna religieus-symbolische ceremonie.’
Over de propagandawaarde van boeken maakte Hitler zich geen enkele illusie. De meeste mensen hadden al moeite om een krantenartikel door te komen, al helemaal als daar iets in werd beweerd waar ze het niet mee eens waren. ‘Men mag op z’n hoogst verwachten dat een strooibiljet of een plakbiljet door hun kortheid ook bij andersdenkenden een ogenblik lang de aandacht kan boeien.’
Fitna
Beeld was nog effectiever – een poster of liever nog een film. ‘Bij de film behoeft het verstand van de mens slechts weinig meer te werken; het is voldoende te kijken, hoogstens nog enkele zeer korte bijschriften te lezen.’
Mein Kampf zelf was in eerste instantie dan ook niet bedoeld als propagandamateriaal. Hitler begon een halfjaar na de Bierkellerputsch (in 1923) aan het boek. De NSDAP was verboden, hij zat nog vast in de gevangenis in Landsberg. Als de nazi’s nog enige kans op een doorstart wilden hebben, waren er een duidelijke strategie en een krachtige ideologie nodig. Mein Kampf was Hitlers poging om vanaf een afstand de beweging te verenigen, zijn strategie als de enige richtlijn door te drukken en zijn leiderschap voor de toekomst te waarborgen.
Dat verklaart Hitlers onbeschaamdheid als hij het over politieke strategie had. Met Mein Kampf schreef hij een handboek voor populisten, waarin hij al zijn propagandistische inzichten uit de doeken deed, van de noodzaak tot ideologisch radicalisme tot de inrichting van de partijorganisatie.
Wilders noemt de rechters ‘knettergek’ en ‘PVV-haters’
In de Weimar-republiek was een pluriform saamhorigheidsgevoel volstrekt afwezig. Al voor de opkomst van Hitler schilderden republikeinse en nationalistische partijen elkaar af als monsters en misdadigers, demagogen en oorlogshysterici. De gedachte dat het andere politieke kamp de macht in handen zou krijgen was onacceptabel. Tegelijkertijd ontbrak elk besef dat de eigen verbetenheid bijdroeg aan de verdeeldheid.
Saamhorigheid stond bij iedereen hoog in het vaandel, alleen bedoelden de verschillende partijen er iets anders mee. Voor de nationalisten betekende het ‘de geest van 1914’, voor de republikeinen was het de democratische staatsvorm. In beide gevallen was het een vorm van saamhorigheid die het andere kamp fundamenteel verwierp. Samen – maar zonder de ander.
Media
De media werkten volop mee aan de polarisatie. De traditionele kranten werden in de jaren twintig steeds uitgesprokener in hun politieke kleur. Veel hoofdredacteuren zagen zichzelf in de eerste plaats als politiek agitatoren, pas daarna als journalisten. Krantenlezers kregen het nieuws van één kant. Als ze andere zienswijzen wilden meekrijgen, moesten ze meerdere kranten kopen.
De mediastrategie van de NSDAP bestond er vooral uit om de gevestigde kranten, de ‘grote pers’, zoals Hitler ze noemde, ongeloofwaardig te maken. Hun nieuws kwam niet voort uit journalistiek onderzoek, maar bestond louter uit ‘lage lasteringen en eerrovende beweringen, bij vuilnisemmers vol’, schreef Hitler in Mein Kampf. Hij waarschuwde zijn lezers om de beweringen van deze ‘persploerten’ niet te geloven: ‘Wie ’s morgens een Joodse krant inziet en zich in haar kolommen niet belasterd ziet, die heeft de voorafgaande dag niet goed besteed.’
Nep nieuws
Feiten stonden de politieke strijd alleen maar in de weg – Hitler geloofde dat niemand objectief kon zijn en dat elke bewering een politiek doel diende. En als de werkelijkheid dan toch aan de efficiëntie van de campagnestrategie aangepast moest worden, konden de nazi’s hier maar beter zo bedreven mogelijk in worden. Een van de basisregels die Hitler daarvoor gaf in Mein Kampf, was dat als je de waarheid naar je hand wilt zetten, je dat beter met een grote leugen kon doen dan met een kleine: ‘omdat de grote massa van een volk in de grond van haar hart eerder bedorven dan bewust en opzettelijk slecht kan zijn en dus, door de primitiviteit en simpelheid van haar gemoed, eerder in een grote dan in een kleine leugen kan geloven, omdat ze zelf immers weleens een kleine leugen vertelt, maar zich toch voor te grote leugens al te zeer zou schamen.’
Dat was precies wat er misging in de Weimar-republiek in de vroege jaren twintig: het geweld en de polarisatie van de samenleving maakten elk constructief debat tussen de verschillende partijen onmogelijk. De zorgwekkendste overeenkomst tussen Mein Kampf en de politiek van nu zit in het volstrekte opportunisme in de omgang met de zwakke plekken in de democratie. De politieke campagnes van de laatste jaren zijn hoofdzakelijk op resultaten gericht, zonder al te veel bekommernis om de duurzaamheid van het democratische systeem en zijn instituties.
'Politiek en pers kunnen de rambam krijgen'
De media helpen volop mee om de tegenstellingen uit te vergroten door meer aandacht te besteden aan de politiek van onverzoenlijke uitersten dan aan het saaie midden. We zijn er inmiddels aan gewend dat politici hun tegenstanders in diskrediet brengen, hen als incompetent afschilderen, als leugenaars of als regelrechte misdadigers. Progressieve politici, hoezeer ze zich ook als de stem van de redelijkheid presenteren, doen dat evenzeer als de nationalistische partijen.
Vergelijkingen met het nazisme werken polariserend, maar zo zijn ze zelden bedoeld. Veel mensen maken de vergelijking in de eerste plaats omdat ze behoefte hebben aan een grens, een waarschuwing, een alarmerende oproep: tot hier en niet verder. De angst voor de glijdende schaal is vast onderdeel geworden van ons denken over het nazisme. Is de geschiedenis zich nu toch werkelijk aan het herhalen?
Ook Trumps schaamteloze opportunisme en zijn veronachtzaming van feiten vertonen wel heel grote overeenkomsten met passages in Mein Kampf, net zoals zijn herhaaldelijke bewering dat er een directe band bestaat tussen hem en ‘het volk’, waarbij de media en de democratische instellingen alleen maar in de weg staan.
Tijdens de campagne van 2017 wees Wilders er terecht op dat de term ‘kiezersrevolte’ vaak genoeg gebruikt is door onverdachte democraten en ook op geweldloze demonstraties kan duiden. Wilders’ oproep tot ‘minder Marokkanen’ is discriminatoir en zaait haat of op z’n minst verdeeldheid, maar is van een volstrekt andere orde dan Hitlers oproep in Mein Kampf om het Joods en marxistisch ‘ongedierte’ te verdelgen.
Politiek, zoals Hitler die in Mein Kampf beschreef, was een strijd tussen wereldvisies en daardoor noodgedwongen een strijd tussen mensen – zonder mensen zouden er geen wereldvisies bestaan. Een politicus die succes wilde hebben, had geen andere optie dan de mensen met andere ideeën onschadelijk te maken. En daarbij waren alle middelen geoorloofd. Degenen die niet tegen deze harde werkelijkheid waren opgewassen en zich vastklampten aan de illusies van de democratische pacificatie, waren gedoemd om in die strijd ten onder te gaan.
Abonneren op:
Posts (Atom)
Woord Wolk
#metoo
activisme
Albert Einstein
alleenstaande moeder
alternative boekenbeurs
Amerika
Amsterdam
anarchie
anarchosyndicalisme
Anti Fascistisch
anti-homo
anti-homowetgeving
anti-Islam
anti-semitisch
antidemocratisch
Antifa
Antifascisme
antiziganisme
Apartheid
Apple
Argentinië
Armando
armoede
art
asielzoeker
Baghdad
Belasting
beleggingen
Bescherming Persoonsgegevens
Bible Belt
Big Brother
Bijbelgordel
biseksualiteit
bisexueel
Bob Marley
boekpresentatie
Boeren
boerkaverbod
Bolero
Bolero Ranchero
bonaire
bonus
Boycot
Burgerlijke ongehoorzaamheid
Burgerrechten
Bush
Calle 13
Caribisch gebied
Caribisch Nederland
cartoon
Charlotte Church
Che
Clinton
Communisme
communisten
Computer
conservatief
corruptie
coup
creatief
criminaliteit
cruise
Cuba
cultuur
De Staat
declaratie
Democraten 66
demonstratie
demonstration
Design
detentie- en deportatiebeleid
discriminatie
documentaire
Dominicaanse Republiek
economie
Edward Snowden
Eten
etniciteit
Etnisch profileren
Europa
exceptionalisme
extreemrechts
Facebook
fascisme
festival Mundial
Film
Food
Fox News
Free Running
fundamentalistisch
Funny
FvD
Fyra
Gay
Geloof
genderidentiteit
generalisering
Gerrit Zalm
Gezond
graaicultuur
Graphical
grappig
Great
Griekenland
GroenLinks
Grote Denkers
Guatemala
Gymnastics
Hasbara
Healthy
Henk en Ingrid
Hitlergroet
hoer
homo
homofobie
homohaat
homohuwelijk
homoseksualiteit
Howard Zinn
humor
ideologie
illegale vreemdeling
Imperialisme
incest
Indisch
Inheemse bevolking
Integriteit
Internet
internetvrijheid
intolerantie
introvert
iPhone 4
Irak
Iran
Iraq
islam
islamofobie
isolationisme
Israel
Janusz Korwin-Mikke
jeugdcriminaliteit
journal
Julian Assange
justitie
Kamilya Jubran
kapitalisme
Kenneth Clark
Kerwin Duinmeijer
Kiri Davis
klassejustitie
klassenjustitie
klassiek-liberalisme
kolonialisme
kunst
kwalijke quatsch
Latin
Le Pen
LEGO
leiders
Lenin
LGBTQ
liberaliseren
libertarisch socialisme
life story
Logo
love
maatschappij
Mac
Makintosh
Mamie Clark
Manzanero
Mao
marktwerking
Marokkaan
Marx
Matt Damon
Media
medication
Meldpunt
melodrama
Mexico
milieu
milieu bonaire Scientology vervuiling cruise
Missionair Kapitalisme
monarchie
Monty Python
Moslim
Movie
Music
muziek
muziek industrie
muzzies
Naked
nationalistme
natuur
nazi
Nederland
Nelson Mandela
Neoliberaal
Netherlands
Nikahu al-mut'ah
normaal
occupation
oceaan
Oekraïne
onderwijs
openbaar vervoer
Outkast
overheid
Paars
Palestina
Panafrikanisme
Parijs
Peaceful
pirate bay
politie
Politiek
polution
populistisch
pragmatisch
privacy
privatisering
progressief
propaganda
prostitutie
Prostitution
psychologie
Puerto Rico
PVV
racisme
racist
racistisch
racistische
Ranchera
Raskin
rassendiscriminatie
Rassenscheiding
Religion
repressie
Residente
reviews
revolutie
Roma
San Juan
Santo Domingo
Santos
scholing
Scientology
Seksisme
seksualiteit
seksueel misbruik
sekswerker
Sex
Shakira
sighe
sjoemelen
Slave
slavernij
sociale huurwoningen
Socialisme
solidariteit
Spain
spam
Spanje
Stephen Miller
suicide
Suriname
survival
Tea party
Thailand
Tilburg
tolerantie
Tom Morello
transgender
transseksualiteit
true life
Trump
Tucker Carlson
Tula
Twitter
uitsluiting
UNIA
vakbond
veiligheid
Venezuela
Vergeten Veel te Declareren
verkiezingen
verkrachting
verlichtingsfundamentalisten
vervuiling
verzet
Vlaams Blok
volksgezondheid
volkshuisvesting
vrije communicatie
vrijheid
vrijheid van informatie
vrijheid van meningsuiting
VVD
War
Web
white privilege
WikiLeaks
Woonakkoord
xenofobie
Xs4all
Young & United
zakkenvuller
Zeeland
zinloos geweld
zionisme
Zuid Afrika
Zuid-Amerika
zwarte piet
Opmerkelijke Posts
-
Op 1 december 1955 reed een 42-jarige Afro-Amerikaanse vrouw van haar werk als naaister naar huis op een stadsbus. Haar naam: Rosa Parks...
-
'Ik vrees dit: dat het oké is om iemand die laat weten dat hij door jou gekwetst is uit te lachen en weg of dood te wensen. Dat de b...
-
De minister van Volksgezondheid Er komt een onderzoek naar de relatie tussen minister Schippers van Volksgezondheid en de zorgverzekera...
-
SUMMARY: A gay pogrom escalates in Baghdad as a boy who apparently slept with men to feed his impoverished family is pulled from his home...
-
In de Verenigde Staten beheerst de schietpartij in Charleston het nieuws. Een blanke jongeman van 21 liep er een kerk binnen en schoot ne...
-
There's so much going on... (Note: I do not care that none of this is dolled up in big words, or gramatically correct. So shut the f...
-
De Franse politicus Jean-Marie Le Pen heeft een boete van 5000 euro gekregen omdat hij suggereerde dat zigeuners van nature dieven zijn. D...
-
Recente internationale voorbeelden laten zien hoe universiteiten en de academische vrijheid worden bedreigd door de opkomst van populistisch...
-
Aan het hek van de nieuwe moskee aan de Borrekuilstraat heeft iemand in de nacht van donderdag op vrijdag een varkenskop opgehangen. Volgens...